Niedawno minął rok od chwili ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym RP ustawy o fundacjach rodzinnych, która wprowadziła do polskiego porządku prawnego nową jakość w postaci fundacji rodzinnych. Do tej pory istniały one w takich krajach jak Malta, Liechtenstein, Austria, Szwajcaria. Czym jest fundacja rodzinna i jak ją założyć?
Fundacja rodzinna – czym jest i po co ją tworzyć? Jakie korzyści daje fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna to obok istniejącego już zarządu sukcesyjnego, kolejne prawne narzędzie, które umożliwi pomnażanie kapitału rodzinnego oraz międzypokoleniowe przekazywanie władzy i majątku oraz zarządzanie nim zgodnie z wolą fundatora. Stanowi odpowiedź na problemy związane z rozdrobnieniem struktury własnościowej w spółkach z uwagi na dziedziczenie. Fundacja rodzinna ma być pomocnym narzędziem w planowaniu sukcesji rodzinnych biznesów.
Działanie fundacji rodzinnej można sprowadzić do poniższego: fundatorzy, będący zazwyczaj nestorami rodzinnych biznesów, wnoszą do fundacji rodzinnej majątek (przykładowo udziały w firmie rodzinnej). Od tej pory jedynym właścicielem tego majątku jest fundacja rodzinna, która po wpisie do rejestru fundacji rodzinnych nabywa osobowość prawną. Fundacja rodzinna nie miałaby jednak racji bytu bez istnienia beneficjentów. Beneficjenci to osoby wskazane przez fundatora, które w różny sposób określony szczegółowo w statucie fundacji rodzinnej czepią korzyści z majątku fundacji rodzinnej. Należy pamiętać, że fundację rodzinną można utworzyć wyłącznie w następujących celach: gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Zgodnie z art. 2 ustawy o fundacjach rodzinnych, cel ten musi być sprecyzowany w statucie fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna – jak założyć?
Fundacja rodzinna może być założona na dwa sposoby:
Za życia fundatora – w akcie założycielskim fundacji rodzinnej sporządzonym przed notariuszem (obligatoryjna forma aktu notarialnego). Wtedy też powstaje fundacja rodzinna w organizacji (do chwili jej zarejestrowania w sądzie rejestrowym). W tym wypadku możliwe jest współistnienie więcej niż jednego fundatora.
W testamencie sporządzonym przed notariuszem (obligatoryjna forma aktu notarialnego). Fundacja rodzinna w organizacji powstanie dopiero po śmierci fundatora, z chwilą ogłoszenia testamentu. Oczywiście, w tym przypadku fundacja będzie mieć tylko jednego fundatora.
W obu przypadkach konieczne jest zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w terminie 6 miesięcy, od odpowiednio, daty sporządzenia aktu założycielskiego albo daty ogłoszenia testamentu. W innym przypadku fundacja rodzinna w organizacji ulegnie rozwiązaniu.
Fundacja rodzinna musi posiadać nazwę.
Nazwa fundacji może być dowolnie wybranym słowem, powinna jednak zawierać dodatkowe oznaczenie formy prawnej „Fundacja Rodzinna”. Nie jest wskazane przedzielanie zwrotu „Fundacja Rodzinna” innymi słowami np. „Fundacja Iksińskich Rodzinna”. Zwrot ten może być umieszczony zarówno przed, jak i po nazwie własnej fundacji rodzinnej. Dopuszcza się używanie w obrocie skrótu formy prawnej w postaci „F.R.”
Dla prawidłowego funkcjonowania fundacji rodzinnej niezbędny jest dobrze skonstruowany statut. Statut powinien określać cele i zasady funkcjonowania fundacji rodzinnej, m.in. kompetencje i zasady działania organów fundacji rodzinnej, beneficjentów lub sposób ich określenia, przysługujące im uprawnienia oraz zasady jego zmiany. Treść statutu poza elementami obligatoryjnymi może być dowolnie kształtowana przez fundatora. Pozwala to na dużą elastyczność założeń fundacji, niekiedy nawet stojących w całkowitej sprzeczności z ustawowymi zasadami prawa spadkowego. I tak w statucie pojawić się mogą zapisy dające fundatorowi dowolnie wybrane przez niego uprawnienia i przywileje osobiste.
Fundacja nie może istnieć bez majątku.
Fundator musi wnieść majątek w minimalnej wartości 100.000,00 złotych (wkład na pokrycie funduszu założycielskiego). Majątek, który można wnieść do fundacji rodzinnej obejmuje wszelkiego rodzaju aktywa np. nieruchomości, środki pieniężne, papiery wartościowe, a także udziały, akcje, prawa wspólnika w spółkach handlowych.
W związku jednak z faktem, że wniesienie majątku jest elementem koniecznym do zaistnienia przed chwilą rejestracji fundacji rodzinnej, co do zasady, biorąc pod uwagę cel powstawania fundacji rodzinnych (i wartość, także sentymentalną, wnoszonych do nich aktywów) najczęściej spotykaną sytuacją jest gotówkowe pokrywanie przez fundatora wkładu w minimalnej wysokości wymaganej prawem. Majątek faktyczny, którego ochronie przyświeca cel powstania fundacji, wnoszony jest do niej dopiero w chwili, kiedy status prawny fundacji rodzinnej jest pewny – a więc po dacie jej rejestracji.
Fundacja rodzinna – rejestracja
Rejestr fundacji rodzinnych (odrębny od Krajowego Rejestru Sądowego) prowadzony jest przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru następuje na urzędowych formularzach.
Do wniosku o wpis do rejestru należy dołączyć:
- akt założycielski, ewentualnie protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu (obydwa w formie aktu notarialnego),
- statut,
- dowód ustanowenia organów z wyszczególnieniem składu osobowego organów,
- oświadczenie fundatora o wniesieniu mienia na pokrycie funduszu założycielskiego,
- dane adresowe oraz zgody na pełnienie funkcji członków organów fundacji rodzinnej (również członków zgromadzenia beneficjentów), a w przypadku członków zarządu również zaświadczenia o ich niekaralności.
Wniosek podlega opłacie w wysokości 500 zł.
Uprawnionym do zgłoszenia fundacji rodzinnej do rejestru jest fundator, a w przypadku fundacji rodzinnej powołanej w testamencie członkowie zarządu. W tym wypadku wniosek musi zostać złożony w terminie 6 miesięcy od powstania fundacji rodzinnej w organizacji (tutaj z chwilą ogłoszenia testamentu).
Fundacje rodzinne powinny uzyskać także numer identyfikacji podatkowej (NIP) oraz wpis do rejestru gospodarki narodowej (REGON). Co istotne, inaczej niż w przypadku podmiotów rejestrowanych w KRS, nie nastąpi automatyczne nadanie numeru NIP i REGON fundacji rodzinnej wpisanej do rejestru fundacji rodzinnych, dlatego też należy pamiętać o samodzielnym złożeniu stosownych wniosków.
Kogo trzeba wpisać w Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych?
Fundacja rodzinna ma obowiązek zgłaszać (i aktualizować) informacje o swoich beneficjentach rzeczywistych. Co zaskakujące, beneficjentami rzeczywistymi fundacji rodzinnej nie są wyłącznie je beneficjenci ale także jej fundatorzy i członkowie organów fundacji rodzinnej. W przypadku małoletnich beneficjentów do CRBR należy zgłosić również ich przedstawicieli ustawowych.
Termin na zgłoszenie beneficjentów rzeczywistych do CRBR wynosi 14 dni od daty utworzenia fundacji rodzinnej. Z uwagi na ożywioną dyskusję w doktrynie nt. rozumienia tego przepisu (czy jest to 14 dni od zawiązania fundacji rodzinnej czy od jej wpisu w rejestrze), należy przyjąć opcję bezpieczną czyli 14 dni od zawiązania fundacji rodzinnej, tym bardziej, że przed wpisem fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych konieczne będzie utworzenie dla niej rachunku bankowego, a wymogi poszczególnych banków w tym zakresie i tak zmuszać będą do zidentyfikowania beneficjentów rzeczywistych fundacji rodzinnej jeszcze przed jej zarejestrowaniem.
